این نوع از مشاوره اختصاص به دانش آموزان مدارس و دانشجویان دارد، که برای کمک و راهنمایی آن ها در زمینهﻱ انتخاب رشتهﻱ تحصیلی در دورهﻱ دبیرستان ، انتخاب رشتهﻱ تحصیلی دانشگاهی ، اطلاع از مقررات و شرایط و قوانین مدرسه یا دانشگاه و یا هر مسئله و مشکلی که در محیط تحصیل برای آن ها ممکن است پیش بیاید دارد. رفع این نوع مسائل یا مشکلات به عهدهﻱ مشاوران تحصیلی است. تاریخچهﻱ مشاوره تحصیلی در ایران مشاورهﻱ تحصیلی قبل از پیروزی انقلاب در ایران مسئلهﻱ راهنمایی و مشاوره و تهیهﻱ مقدمات آن بین سال های 1337 تا 1350 شروع شد و جریان پیدا کرد. از سال های 1337 با برگزاری سمینارهای متعددی طرح مشاوره و راهنمایی در آموزش و پرورش مطرح شد و نیز تربیت نیروی مشاوره در دانشگاه ها و تهیهﻱ ابزار کار مشاوران، دوره‌های کارآموزی ضمن خدمت، تهیهﻱ وظایف و طرح و جا انداختن آن از جمله اقدامات بعدی در این دوره بوده است. برای پیشرفت و گسترش این طرح اقدامات متعددی انجام شد. دوره‌هایی ترتیب داده شد تا دست اندرکاران تعلیم و تربیت با برنامهﻱ راهنمایی آشنا شوند. اعزام مشاوران به مدارس، تهیهﻱ مقالات و بروشورهای مختلف، تهیهﻱ پرونده‌های تحصیلی و تربیتی، تهیهﻱ پرسشنامه‌های مختلف و ایجاد مراکز مشاوره و راهنمایی در برخی از مراکز استان ها از جمله اقداماتی است که در این دوره به عمل آمد. در سال های 1337 و 1338 کنفرانس هایی که در مشهد و آبادان تشکیل یافتند لزوم راهنمایی در مدارس را تأکید کردند. تا این که در سال های 1344 و 1345 در دانشسرای عالی تهران درس مشاوره و راهنمایی جزء دروس رسمی قرار گرفت. از مهر ماه 1350 که اولین کلاس دورهﻱ راهنمایی تحصیلی تشکیل شد تا 22 بهمن 1357 که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید در زمینهﻱ اجرای برنامه راهنمایی، فعالیت های زیادی صورت گرفت که آشنا ساختن والدین و مربیان و دانش آموزان با برنامه‌های مشاوره و راهنمایی، اعزام مشاورین به مدارس، تهیهﻱ پروندهﻱ تحصیلی، تست و اجرای آن ها از آن جمله می‌باشد. مشاورهﻱ تحصیلی بعد از پیروزی انقلاب پس از پیروزی انقلاب اسلامی برنامهﻱ راهنمایی با توجه به اهداف جدید مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت و نتیجهﻱ آن سیستم معلم - مشاور بود که هم به تدریس و هم به مشاوره می‌پرداختند. پس مدتی برای تهیهﻱ هدف های هماهنگ با اهداف انقلاب برنامهﻱ راهنمایی و مراکز مشاوره حذف و تحلیل گردید. و به جای آن طرح مربیان پرورشی با عنوان متولیان انقلاب در مدارس طرح ریزی و اجرا شد. این طرح به تدریج مسئولان را متوجه نیاز به مشاوره و راهنمایی در مدارس نمود. تا این که در سال 1364 هسته‌های مشاوره و راهنمایی مجدداً در مناطق آموزش و پرورش تأسیس گردید. در حال حاضر برنامه‌های مشاوره‌ای مدارس به سمت تخصصی شدن و خدمات مشاوره‌ای سوق داده شده است. مشاورهﻱ تحصیلی در زمینهﻱ انتخاب رشته و راهنمایی شغلی در این زمینه، مشاور به دانش آموز کمک می‌کند با اطلاع از ویژگی ها و شرایط خود، رشته‌ها و شرایط جامع،ه تصمیم مناسبی در مورد انتخاب رشتهﻱ تحصیلی‌اش اتخاذ کند. چنین فرایندی چه در سال اول دبیرستان و برای انتخاب رشتهﻱ تحصیلی دورهﻱ متوسطه صورت بگیرد و چه برای انتخاب رشتهﻱ دانشگاهی تفاوت چندانی نمی‌کند. آشنایی مشاور با ویژگی ها و مقررات موجود مربوط به هر دوره (متوسط یا دانشگاهی) بسیار حائز اهمیت است. مشاور تلاش می‌کند علاوه بر این که مراجع را از جنبه‌های مختلف هوشی، استعداد و علایق شناسایی کند بلکه این شناخت را با شناخت های خود دانش آموز درهم می‌آمیزد و با در نظر گرفتن مقررات بیرونی و شرایط ویژه جامعه اقدام به تصمیم گیری کنند. ویژگی های خود دانش آموز که باید شناسایی شوند عبارتند از: میزان بهرهﻱ هوش ، نمرات تحصیلی او ، تعیین نقاط قوت و ضعف او در دروس مختلف، بررسی علایق و استعدادهای او در زمینهﻱ رشته‌ها و مشاغل. برای این کار گاهی مشاور از آزمون هایی چون تست هوش، آزمون رغبت سنج و آزمون های سنجش استعداد کمک می‌گیرد. از سوی دیگر باید دانش آموز شناخت کاملی نیز از خود رشتهﻱ تحصیلی به دست آورد. این که چه دروسی در آن مطالعه می‌شوند، آیندهﻱ شغلی آن چیست؟ و ... . مشاورهﻱ تحصیلی در زمینهﻱ بررسی افت تحصیلی برخی از دانش آموزان ممکن است دچار افت تحصیلی شوند. برخی از این دانش آموزان خود برای مشاورهﻱ تحصیلی مراجعه می‌کنند و برخی توسط مسئولین مدرسه به مشاور مدرسه معرفی می‌شوند. در هر حال مشاور تحصیلی به بررسی علل مختلف افت تحصیلی می‌پردازد. برای بررسی احتمال وجود علل خانوادگی از خود دانش آموز و خانوادهﻱ او کمک می‌گیرد. عوامل مدرسه را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد و همچنین به بررسی سلامت جسمی و روانی دانش آموز می‌پردازد. شناخت و پیدا کردن علت افت تحصیلی در گام اول قرار دارد. بعد از پیدا کردن علت، مشاور به کمک دانش آموز و در صورت لزوم خانوادهﻱ او و مسئولین مدرسه به رفع آن علت اقدام می‌کنند. یا این که راهنمایی هایی به دانش آموزان برای رفع علت ارائه می‌شود و پیشرفت او مورد پیگیری قرار می‌گیرد. از جمله این راهنمایی شامل شیوهﻱ افزایش انگیزش دانش آموز، آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه، آموزش شیوه‌های مواجهه با تغییرات اساسی و غیره خواهد بود. مشاورهﻱ تحصیلی در زمینهﻱ آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه و روش های بهسازی حافظه برخی از دانش آموزان با وجود این که افت تحصیلی نشان نمی‌دهند، اما ممکن است نیاز به آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه و روش های بهسازی حافظه داشته باشند. آموزش چنین روش هایی می‌تواند به جلوگیری از اتلاف وقت دانش آموز و بالا بردن بهره وری او کمک کند. برنامه ریزی برای مطالعه، رعایت اصول یادگیری در برنامه ریزی برای مطالعه، رعایت ویژگی های حافظه‌های مختلف می‌تواند به دانش آموز کمک کند تا روش مطالعهﻱ صحیحی داشته باشد و نتیجهﻱ بهتری کسب نماید. مشاورهﻱ تحصیلی در زمینهﻱ کاهش اضطراب امتحان اغلب افراد در جلسهﻱ امتحان و یا قبل از آن درجاتی از اضطراب را دارا هستند. داشتن مقداری اضطراب در شرایط امتحانی کاملاً طبیعی و گاهی حتی ضروری است؛ چون موجب بالا نگه داشته شدن سطح انگیختگی فرد شده و عملکرد او را بهبود می‌بخشد. اما در صورتی که میزان این اضطراب از حد طبیعی بالا برود باعث مختل شدن عملکرد فرد خواهد شد. بنابراین مشاوران تحصیلی تلاش می‌کنند با آموزش شیوهﻱ صحیح مطالعه، بالا بردن کارآیی حافظه و استفادهﻱ بهینه از زمان، دانش آموز اطمینان و یقین نسبت به خود پیدا کند. به عبارتی تلاش می‌کند اعتماد به نفس او را بالا ببرد تا از پیدا شدن افکاری که باعث اضطراب در او می‌شوند جلوگیری کند. چنین دانش آموزانی افکاری از این قبیل دارند : نمرهﻱ کمی خواهم گرفت، خوب نخوانده‌ام، همیشه شکست می‌خورم و ... . مشاورهﻱ تحصیلی کمک می‌کند تا دانش آموز با تسلط بیش تری به مطالب مورد نظر سر جلسهﻱ امتحان حاضر شود و علاوه بر این به خود اعتماد به نفس داشته باشد. همچنین ممکن است روش های اختصاصی مثل آموزش روش های آرامش ورزی مورد استفاده قرار بگیرید. در صورت حاد بودن میزان اضطراب دانش آموز به مراکز اختصاصی‌تر ارجاع داده می‌شود. شرایط انجام مشاورهﻱ تحصیلی شرایط لازم برای انجام مشاورهﻱ تحصیلی همانند سایر مشاوره‌هاست. معمولاً در مدارس اتاقی با عنوان اتاق مشاوره وجود دارد. دانش آموزان می‌تواند به صورت مستقیم یا از طریق صندوق مشاوره با مشاور ارتباط برقرار کنند. پاسخ های خود را نیز می‌توانند به طور مستقیم از مشاور دریافت کنند یا به صورت ناشناس در تابلو اعلانات مشاوره مطالعه کنند.